Verzetsheld verantwoordelijk voor bloedbaden in Indië

Meindert van der Kaaij − 12/09/13, 07:00

© Nederlands Instituut Militaire Historie. 

 

 Volgens het verslag achterop deze foto, haalde de eenheid van Vermeulen na het executeren van dertig mensen, nog eens 24 man, die in een kolonne van twee naar het plein werden gebracht. Zij moesten knielen naast de lijken en werden met een stengun doodgeschoten.

De Nederlandse regering biedt vandaag in Jakarta haar excuses aan voor twee bloedbaden in het voormalige Nederlands-Indië. De militair die voor die bloedbaden verantwoordelijk was, Jan Vermeulen, kreeg in 1949 de Bronzen Leeuw. Dat blijkt uit onderzoek van Trouw.

• 
  © Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
  Jan Vermeulen

De Bronzen Leeuw is, op de Willemsorde na, de hoogste onderscheiding die de regering een militair kan toekennen. Vermeulen kreeg die versierselen voor zijn werk in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Op het moment dat het eerste kabinet van Drees besloot tot uitreiking van die zelden toegekende onderscheiding, liep er tegen Vermeulen al enige tijd een strafrechtelijk vooronderzoek. De onafhankelijkheid van Indonesië eind 1949 voorkwam dat het toen een rechtszaak werd.

Vermeulen, overleden in 1989, diende tijdens de naoorlogse jaren onder kapitein Raymond Westerling, die berucht werd vanwege de naar hem vernoemde methode, in de commando-eenheid Depot Speciale Troepen. Deze DST werd eind 1946 naar Zuid-Celebes (nu Zuid-Sulawesi) gestuurd om er de orde te herstellen. Nederland was daar het gezag totaal kwijtgeraakt.

De methode van Westerling was het omsingelen van kampongs, waarna hij de mannen van de vrouwen en kinderen scheidde. Mannen over wie hij had vernomen dat ze lid waren van het verzet, liet hij naar voren komen om hen vervolgens te executeren.

1055 mannen vonden de dood onder leiding van Vermeulen
In januari 1947 werd onderluitenant Vermeulen met een eigen groep naar de streek Pare Pare gestuurd om daar volgens dezelfde methode het gebied te 'zuiveren' van 'terroristen en criminelen'. Nu blijkt dat hij veel meer Indonesiërs terecht heeft gesteld dan Westerling. Onder leiding van laatstgenoemde vonden 388 mannen door executie de dood en onder leiding van Vermeulen 1055.

Uit getuigenverslagen die Trouw kon inzien, blijkt tevens dat daar waar Westerling het zogenoemde noodrecht toepaste op mannen op wie een verdenking rustte, Vermeulen vaak lukraak mannen uit de rij trok om ze even later door het hoofd te schieten. Ook haalde hij mensen uit de gevangenis om ze op het plein dood te schieten.

Galung Lombok
Vermeulen speelde de hoofdrol in wat voor Nederland misschien wel de zwartste dag was van het gewelddadige dekolonisatieproces. Op 1 februari was het plan om in één klap het gebied rond Majene te zuiveren. In de nacht liet hij het leger zo'n drieduizend mannen van verschillende kampongs samendrijven op een stuk drooggevallen rijstakker bij het dorpje Galung Lombok.

Eerst liet hij 29 mensen uit de gevangenis doodschieten en vervolgens nog eens 24 mensen die verdacht werden van het plegen van verzet tegen Nederland. Daarna vroeg hij willekeurige mannen wie de verzetslieden waren. Die weigerden dat vaak te zeggen, en moesten dat met de dood bekopen.

Halverwege de dag brak onder de mannen paniek uit, waarop de troepen rond het veld met hun mitrailleurs op de kriskras door elkaar lopende mensen begonnen te schieten. Volgens de man die verantwoordelijk was voor het delven van het massagraf, vielen er die dag 364 doden. Twee nog levende nabestaanden krijgen vandaag van de Nederlandse regering behalve excuses ook een schadevergoeding van 20.000 euro.

Ironisch: verzetsheld tijdens de Tweede Wereldoorlog
De bittere ironie is dat Jan Vermeulen tegelijkertijd een van de moedigste verzetshelden van Nederland is geweest. De Knil-militair was in 1940 op verlof in Nederland vanwege de geboorte van zijn dochter.

Vanaf het uitbreken van de oorlog zat hij in het verzet. Hij bouwde het inlichtingennetwerk in Zuid-Nederland op en hielp Joden en Britse piloten naar België te ontkomen. Hij kreeg daarvoor later van de Belgische regering vier hoge onderscheidingen.

In 1943 is hij door toedoen van oorlogsmisdadiger Anton van der Waals gearresteerd door de Duitse SD. Hij werd ter dood veroordeeld, maar vóór de uitvoering daarvan wilden de Duitsers nog informatie uit hem persen.

Door de martelingen raakte hij aan één kant doof. De Duitsers brachten hem naar het kamp Lüttringhausen, waar hij na de bevrijding vanwege zijn kranige houding door het Amerikaanse leger de leiding van dat kamp kreeg opgedragen.